Yamuk bakış üzerine bir inceleme yazısı…
Yamuk bakmak
Yamuk bakış üzerine bir inceleme yazısı…
Çağdaş filozoflardan Slavoj Zizek’in “Yamuk bakmak” kitabını hala okumayan varsa hiç vakit kaybetmeden okusun derim. Kitap; sinema, felsefe, psikoloji sanat gibi birçok alana yerleşiyor.
Adorno, “çarpıtılmamış yaşamın geriye kalan tek imgesi ölümdür ” dedi. Zizek’ in dilinde “yamuk bakmak” ile bir tabloya düz bakmak yerine kafayı eğip baktığımızda bize çarpıcı, ilginç, sıra dışı gelecek birçok şey görürüz. Robin Williams'ın başrolünde oynadığı “Ölü Ozanlar Derneği” filminden de anımsarız böyle bir sahneyi; John Keating adlı edebiyat öğretmenini canlandıran Williams, öğrencileriyle kıra gidiyor, eğilip bacaklarının arasından gökyüzüne bakıyorlardı, yamuk bakıyorlardı yani. Düz bir bakmaya nazaran kim bilir neler görülecek bu yamuk bakışta.
“Yamuk bakma” girişiminde söz konusu olan, sadece yüksek teoriyi “örnekleme” ye onu kolayca ulaşılabilir kılmaya bizi sıkı düşünme zahmetinden kurtarmak için değil, daha çok teorik motiflerin bu şekilde örneklenişinin, sahnelenişinin dikkat çekmeyecek yönleri görünür kılıyor olmasıdır.” diyor Zizek.
Zizek’e göre, bir şeye dosdoğru bakmak onu gerçekte olduğu gibi bize gösterir ancak yamuk bakış bize çarpık bir görüntü verir. Yamuk bakış arzuların ve korkularında devrede olduğu bir bakıştır. Diğer yandan tam tersi bir durum söz konusudur: Düz ve dosdoğru bir bakış, nesnel bir biçimde bakarsak şekilsiz bir noktadan başka bir şey göremeyiz; nesne, ona ancak “belli bir açıdan”, yani arzunun desteklediği, nüfuz ettiği ve “çarpıttığı” şahsi bir bakışla baktığımız takdirde açık seçik özellikler kazanır.
Zizek, “Yamuk Bakmak” kitabında filmler, romanlar ve bilinen eserler üzerinden analizler yaparken bize filmleri “gerçekte oldukları gibi” değil, onlara yamuk bakarak doğru okuyabileceğimizi söylüyor aslında.
Zizek, gerçeğe ve gerçeğin arkasında yatan ideolojiye bu yolla ulaşmaya çalışıyor. Burada anamorfoz kavramanı açıklamakta yarar var. Zira gerçeği “yamuk bakarak” çözümlemek anamorfoz kavramını anlamaktan geçiyor. Anamorfoz; görme duyusuyla dolaysız olarak algılanamayan, belirli bir biçime sahip değilmiş gibi görünen nesnelerin özel bir bakış açısından algılanabilir olması anlamına gelir. Anamorfotik cisimler, ancak belirli (ve sıradan olmayan, aykırı) bir bakış açısından, “yamuk bakarak” algılanabilir, ancak bu sayede Simgesel düzende bir yere oturtulabilir. Zizek gerçeğe ve gerçeğin arkasında yatan ideolojiye bu yamuk bakışla ulaşmaya çalışıyor. Holbein’in Sefirler tablosudur. Bu tabloda iki sefirin önünde, yerde duran ve anlamsız bir döşeme deseniymiş gibi görünen şey, tabloya yandan ve hafifçe başınızı yana eğerek (yamuk) baktığınızda, bir kafatası olarak algılanır.
Hayatta bazı anlar vardır ki, basit görünümlü bir olay ardında ne sırlar ne gizemler taşır. Çok küçük bir olay, parçalar birleştiğinde bize neler anlatır. Asıl mesele parçaları birleştirecek yamuk bakışı yakalamaktır. O halde meselelere yamuk bakmak dileğiyle.
