Siyaset Bilimine Giriş Dersleri – 1… Sosyal Devlet

Bu kavram, devletin yalnızca güvenlik ve hukuki düzeni sağlamakla kalmayıp, vatandaşlarının sosyal refahını da gözetmesi gerektiğini ifade etmektedir. Sosyal devletin doğuşu, sanayi devrimi sonrasında meydana gelen sosyal ve ekonomik değişimlerle yakından ilişkilidir. Sanayi devrimi, büyük bir ekonomik büyümeyi beraberinde getirirken, işçi sınıfı için ağır çalışma koşulları ve sosyal güvencesizlik gibi sorunları da gündeme getirmiştir. Bu dönemde, sanayileşmenin getirdiği hızlı şehirleşme, gelir dağılımındaki adaletsizlikler toplumda huzursuzluk yaratmış ve sosyal reform hareketlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Özellikle Avrupa’da 19. yüzyılın ortalarında işçi sınıfının kötü çalışma ve yaşam koşulları, toplumsal sorunların büyümesine yol açmıştır. İşçi sınıfı, uzun çalışma saatleri, düşük ücretler ve iş güvenliğinden yoksun olma gibi sorunlarla karşı karşıya kalırken, devletlerin bu sorunlara kayıtsız kalması mümkün olmamıştır. Karl Marx ve Friedrich Engels gibi düşünürler, kapitalist sistemin işçi sınıfını sömürdüğünü ve bu durumun ancak devrim yoluyla değişebileceğini savunmuşlardır. Ancak, devrimci fikirlerin yanı sıra, daha reformist yaklaşımlar da gelişmiştir. Almanya’da Otto von Bismarck’ın 1880'lerde başlattığı sosyal güvenlik reformları, bu reformist yaklaşımların en önemlilerindendir. Bismarck’ın reformları, işçi sınıfının sorunlarını hafifletmeyi amaçlamış ve işçilerin hastalık, kaza ve yaşlılık gibi durumlarda korunmasını sağlamıştır. Modern anlamda sosyal devletin ilk örneklerinden biri olarak kabul edilen bu reformlar, devletin sosyal sorumluluğunu somut bir şekilde ortaya koymuştur.

Sosyal devletin teorik temelleri, liberalizm ve sosyalizm gibi çeşitli düşünce akımlarından etkilenmiştir. Liberal düşünce, bireysel hak ve özgürlükleri ön planda tutarken, devletin sosyal adaleti sağlama sorumluluğuna vurgu yapmamıştır. Ancak, 19. yüzyılın sonlarına doğru, John Stuart Mill gibi liberal düşünürler, devletin toplumsal adaleti sağlama konusunda daha aktif bir rol üstlenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Sosyalizm ise, sosyal devletin daha radikal bir versiyonunu önermektedir. Karl Marx’ın fikirleri doğrultusunda gelişen sosyalist düşünce, kapitalizmin yarattığı eşitsizlikleri ortadan kaldırmak için devletin ekonomiye müdahale etmesi gerektiğini savunmaktadır. Sosyal devlet kavramı ise, sosyalizmin bu radikal yaklaşımını benimsemez; aksine, piyasa ekonomisi içinde sosyal adaleti sağlamayı hedeflemektedir. Bu, devletin ekonomiyi tamamen kontrol etmesi yerine, sosyal riskleri minimize etmek için müdahalelerde bulunmasını gerektirmektedir.

Sosyal devlet, bireylerin yalnızca siyasi ve hukuki haklarını korumakla kalmayıp, onların sosyal ve ekonomik refahını da güvence altına alan bir devlet modeli olarak tanımlanmaktadır. Bu modelde, devlet, ekonomik düzenlemeler ve sosyal politikalar yoluyla toplumsal adaleti sağlamaya çalışır. Sosyal devletin temel ilkesi, her bireyin insan onuruna yakışır bir yaşam sürmesi için gerekli asgari şartların devlet tarafından sağlanmasıdır. Bu, gelir dağılımındaki eşitsizlikleri azaltma, yoksulluğu önleme ve sosyal risklere karşı vatandaşları koruma gibi hedefleri içermektedir. Modern devletlerde, sosyal devlet anlayışı bu işlevleri yerine getirerek, toplumsal barışı ve adaleti sağlamayı amaçlamaktadır. Devlet, vatandaşlarına sağlık, eğitim, sosyal güvenlik ve çalışma koşulları gibi temel hizmetler sunarak onların refahını artırır ve toplumsal yapıda denge sağlar. Sosyal devletin bu yaklaşımı, modern toplumların sosyal yapısında denge ve refah sağlamayı hedefleyen bir yapı olarak öne çıkmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti, sosyal devlet anlayışını Anayasa ile güvence altına almıştır. Anayasa’nın 2. maddesinde, “Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir” ifadesi yer almaktadır. Bu madde, Türkiye'nin sosyal devlet ilkesini benimsediğini açıkça ortaya koymaktadır. Anayasa’nın 5. maddesi ise, devletin temel amaç ve görevleri arasında, "kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasî, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya" çalışmayı saymaktadır. Bu hükümler, devletin vatandaşlarının refahını sağlama sorumluluğunu net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Türkiye’de sosyal devlet anlayışının somut yansımaları, eğitim, sağlık ve barınma gibi alanlarda görülür. Eğitim, sosyal devletin en önemli unsurlarından biri olarak kabul edilir. Anayasa’da güvence altına alınan eğitim hakkı, devletin her vatandaşına ücretsiz ve nitelikli eğitim sağlama yükümlülüğünü içerir. Ancak, eğitimde bölgesel farklılıklar, okullar arasındaki imkân eşitsizlikleri ve öğretmen atamalarında yaşanan sorunlar, sosyal devletin eğitimdeki hedeflerine ulaşmasını zorlaştırmaktadır. Bu sorunların aşılması ve fırsat eşitliğini sağlamak için bölgesel farklılıkların giderilmesini, öğretmen ve öğrencilerin koşullarının iyileştirilmesi ve nitelikli eğitim materyallerine erişimin artırılması gerekmektedir.

Sağlık hizmetleri, sosyal devletin bir diğer önemli bileşenidir. Türkiye’de sağlık hizmetleri, genel sağlık sigortası kapsamında sunulmakta ve vatandaşların sağlık hizmetlerine erişimi Anayasa ile güvence altına alınmaktadır. Ancak, sağlık sisteminde de bazı sorunlar mevcuttur. Sağlık hizmetlerinin kalitesi, bölgesel sağlık hizmetleri arasındaki dengesizlikler, hastanelerdeki yoğunluk ve sağlık çalışanlarının iş yükü gibi konular, sosyal devlet anlayışının gerektirdiği nitelikte sağlık hizmeti sunulmasını zorlaştırmaktadır. Bu sorunların çözümü için sağlık hizmetlerine daha fazla yatırım yapılması, sağlık altyapısının güçlendirilmesi ve sağlık çalışanlarının çalışma koşullarının iyileştirilmesi önemlidir.

Barınma hakkı, sosyal devlet anlayışının bir diğer temel unsurudur. Türkiye’de barınma, devlet tarafından sosyal konut projeleri ve kentsel dönüşüm projeleri yoluyla desteklenmektedir. Ancak, özellikle büyük şehirlerde konut fiyatlarının hızla artması, kira bedellerinin yüksekliği ve düşük gelirli vatandaşların konut erişimindeki zorluklar, sosyal devletin barınma alanındaki hedeflerine ulaşmasını engellemektedir. Bu sorunların çözümü, sosyal konut projelerinin artırılması, kira kontrol mekanizmalarının geliştirilmesi ve kentsel dönüşüm projelerinde sosyal adaletin gözetilmesi ile mümkündür.

Sonuç olarak, Türkiye’de sosyal devlet anlayışı, eğitim, sağlık ve barınma gibi temel alanlarda vatandaşların refahını artırmayı hedeflemektedir. Ancak, bu alanlarda karşılaşılan sorunlar, sosyal devletin etkinliğini ve sürdürülebilirliğini etkilemektedir. Bu sorunların çözümü, devletin sosyal politikalarına daha fazla önem vermesi ve toplumsal adaleti sağlamak için kararlı adımlar atmasıyla mümkün olacaktır. Sosyal devletin bu alanlardaki başarısı, toplumsal refahı artıracak ve vatandaşların devletine olan güvenini güçlendirecektir.

Dr. Sinem ERAY HAKKINDA

Dr. Sinem ERAY... 1983 yılında İstanbul’da doğdu… Beykoz Çubuklu Mahallesinde ikamet eden Sinem Eray, lise eğitiminden sonra, 2002 yılında Trakya Üniversitesi Fizik bölümüne başladı. Kariyer ve eğitim değişikliği yaparak, 2010 yılında İstanbul Ticaret Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü'nden lisans derecesini aldı. Ardından Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Global İlişkiler alanında yüksek lisans eğitimimi tamamlayan Eray, bu süreçte Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Öğrenci ve Yazı işleri Koordinatörü olarak görev yaptı. BAU Hükümet ve Liderlik Okulu bünyesinde çeşitli görevlerde bulundu. Akademik yolculuğunun devamında, Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde doktora eğitimini tamamladı ve 2022 yılında doktora derecesini aldı. Akademik kariyerine Bahçeşehir Üniversitesi Doktor Öğretim Üyesi olarak başladı ve 2023 yılından bu yana bu görevini sürdürmektedir. 2024 yılından itibaren Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü'nde Küresel Siyaset ve Uluslararası İlişkiler programlarının koordinatörlüğünü yapan Sinem Eray, eğitim ve öğretim faaliyetleri kapsamında lisans ve yüksek lisans seviyelerinde çeşitli dersler veriyor. İngilizce olarak "Cinema and Politics", "Society, Culture and Identity", "Issues and Problems in Turkish Politics" ve "Introduction to Politics and Society". Türkçe olarak ise "Güncel Siyasal Sorunlar ve Liderler", "Seçimler ve Kampanya Yönetimi", "Karşılaştırmalı Siyaset", "Türk Dış Politikası" ve "Siyaset Sosyolojisi" derslerini yürüten Dost Beykoz Yazarı, Ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılarda bildiriler sunup, makaleler kaleme alıyor.