Osmanlı eğlenmez mi sanırdınız?

Ne yazık ki toplumsal hayatımız tarih kitaplarında kendine yer bulamamıştır. Varsa da yoksa da fetihler, kuşatmalar, akınlar. Evet, bu da tarih ama bizden önceki nesiller “savaşlar dışında nasıl yaşıyorlardı?” Bundan habersiziz. Ya da geçmiş sosyal yaşamı, resmi tarih yazıcılar bizden mi gizliyorlardı?

Bizden öncekiler nasıl yaşıyordu sorusunun cevabını almak için istediğimiz zaman açıp bakabileceğimiz düzenli bir tarih kitabımızda yoktur. Oysa karanlıkta kalmış bazı tarihi belgeler, ülkemize gelmiş yabancıların yazdıkları seyahatnameler toplumsal hayatımıza tarih kitaplarından daha çok ışık tutuyor.

Toplumsal hayatımız bugün olduğu gibi dün de iyisi ve kötüsüyle bizimdi. Hayat pahalılığı, kargaşa, cinayetler, hırsızlıklar, soygunlar, kadın cinayetleri, uyuşturucu bugünkü gibi dün de vardı. Ayrıca bize has bir durumda değildi.

İnsanın var olduğu her toplum ve coğrafyada bu olaylar yaşanıyordu.

Diğer bir taraftan kutsiyet izafe ettiğimiz tarihi şahsiyetler özellikle 15. yüzyıldan sonra tahta geçen padişahlar ve dönemlerindeki zevk ve eğlence düşkünlüğü günümüze şapka çıkaracak cinsten olduğunu görünce pek de şaşırdığımı söyleyemem. Yoksa o koskoca imparatorluk parça pençik olur muydu?

Tarih kitaplarına girmeyen, ancak hatıra veya seyahatnamelerde anlatılan tarihimizin bir dönemindeki eğlence bahsi hepimizi şaşırtabilir.

Gerçekten “İstanbul nasıl eğleniyordu?”

Bu soru karşısında akla önce hanedanın, hanedanın yakınlarının, sonra bunların çevresinde beliren ve genişleyen dalkavukların ve yardakçıların eğlenceleri gelir. Perdeli, perdesiz bütün genişlik ve kapsamıyla her cinsten utanmazlık ve rezillik bu eğlencelerin ana temasıydı. Halk ise bu eğlencelerde sadece seyirciydi. Bazen de figüran belki.

İstanbul aşığı Refik Ahmet Sevengil, eski literatürü, hatıraları ve seyahatnameleri tarayarak toplumsal yapımızı gözler önüne seren “İstanbul Nasıl Eğleniyordu” kitabını meğer yıllar önce yazmış bile. 1927’de basılan bu kitap artık piyasadan elini, eteğini de çekmiş. 1985 yılında ikinci baskısı da yapılmış ama gereken ilgiyi niyeyse görmemiş.

 Oysa toplumsal hayatımızdaki birçok olayı öğrenmeye her şeyden çok ihtiyacımız var. “Tarih tekerrürden ibarettir derler ama ders alsaydık hiç tekerrür eder miydi?” sözü ne kadar önemliymiş meğer. Hiç değilse dünkü toplumsal yaşamlar aynı kısır döngüyü yaşamazlardı.

“İstanbul Nasıl Eğleniyordu” adlı kitaptan aldığım Sultan 3. Selim'in deniz eğlencesine gidişinin anlatıldığı bölümü dikkatinize sunuyorum. Vah, vah dediğinizi duyar gibi olacağım ama neylersiniz ki durum buymuş.

Padişahın gezintisi bir gün öncesinden duyurulur. O gün İstanbul halkı yol boyunca seyre dökülürdü. 3. Selim Sarayburnu'ndan deniz yoluyla Boğaziçi'ne geçer. Sandallar uzaktan kendisini izlerlerdi.

3. Selim'in deniz alayı göz kamaştıracak bir görkeme sahipti. Altı büyük sandal padişah kafilesine yol açardı. Bunlara 100-150 iç oğlanı binerdi. Bunların sağında solunda iki sandal daha bulunur, bunlara da haseki ağaları binerlerdi. Haseki ağaları sandalda ayakta dururlar, ellerindeki değneklerle çevredeki özel kayıklara emirler verirler, yüksek sesle padişahın gelmekte olduğunu duyururlardı.

İç oğlanlarını taşıyan altı sandaldan sonra “Sarık sandalı” gelirdi. Padişahın sarığını taşımakla görevli kişi bu sandala biner ve sarığı elinde tutardı. Sarık değerli mücevherlerle işlenmiş bir şala sarılı olarak görevlini elinde durur, kalabalığın arasından geçilirken görevli sarığı hafifçe oynatır, sağa sola sallar, sözde padişahın kavuğu halka ilgi göstermiş olurdu.

Sarık sandalının arkasından altı sandal daha gelir, bunların her birinde de saray ağalarından biri bulunurdu. Böylece sayısı on dörde ulaşan öncü sandalların arkasından da padişahı taşıyan kayık gelirdi.

Padişaha özgü kayıklar iki tane idi. İçlerinde som gümüşten parmaklıklarla çevrilmiş dört sütunlu, üç fenerli birer köşkler vardı. Köşkler uçları sırma işlemeli, incili saçaklı kırmızı ile örtülüydü. Sultan 3. Selim bu kayıklardan birinde, köşkün altında ipek şilteler üzerinde uzanır, köşkün dışında arkada bostancıbaşı dümen tutardı. Köşkün içinde sadrazam ya da diğer iki önemli kişi padişahın karşısında gümüş parmaklıkla bölünmüş bir yerde saygılı bir şekilde otururlardı.

Sultan Selim Sarayburnu'ndan hareket edip de Kız Kulesi hizasına geldiği zaman buradan toplar atılarak padişahın geçtiği duyurulurdu. Bu sırada Kule’nin önünde dizilmiş bulunan bostancılar yerlere eğilerek saygı gösterisinde bulunurlardı.

Üçüncü Selim'in gideceği yere önceden çadırlar kurulup hazırlanır, padişah varınca buralarda dinlenir, yemek yer, ihtiyaçlarını giderirdi. Daha sonra binlerce seyircinin ortasında pehlivanlar güreştirilir, cambazlar oynatılır, ayılar boğuşturulur ve seyredilirdi. Üçüncü Selim başarı gösterenlere üç, beş altın armağan eder ve akşamüstü aynı alayla Topkapı Sarayı’na dönerdi.

Yukarıdaki satırları kitaptan aynen aktardım. Bu üçüncü Selim'in sadece bir Boğaziçi eğlencesine gidişinin anlatımıydı. Fazlasını merak edenlere kitabı ve içeriğini aşağıya bırakıyorum.

Kalın sağlıcakla…

Muharrem ERGÜL HAKKINDA

Aslen Kuzey Kafkas göçmeni. Aile Trabzon ve Ordu kökenli. Beykoz doğumlu. İlk, orta ve lise öğrenimini Beykoz’da yaptı. Yüksek öğrenimini Marmara Üniversitesinde tamamladı. Beykoz Paşabahçe Ortaokulu’nda Türkçe Öğretmenliği yaptı. (1980-1982) Ardından aynı okulda Müdür Yardımcılığı yaptı. (1983) Daha sonra müdürlük sınavlarını kazanarak; Beykoz Anadoluhisarı Ortaokulu Müdürü oldu. (1984) 1987 yılında kamu görevinden ayrılarak özel sektöre geçti. Birleşik Yayın Dağıtım Şirketi Genel Müdürü oldu. İki yıl bu görevi sürdürdü. Aynı görevine paralel olarak, Türkiye’nin ilk ve saygın kitap dergilerinden biri olan “KİTAP DERGİSİ’NİN” editörlüğünü yaptı. 1989 yılında dönemin Milli Eğitim Bakanı Avni Akyol’un davetiyle yeniden Kamu görevine döndü. Milli Eğitim Bakanlığı Müşavirliği yaptı. (1989-1991) Bakan değişiminden sonra Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları Genel Müdür Yardımcılığına atandı. (1990-1993) 1993 yılında Beykoz Milli Eğitim Müdürü oldu. 1994 yerel seçimlerinden sonra İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Özel Kalem Müdürü oldu. (1999) Ardından 2004 yılındaki yerel seçimlerde Ak Parti’den Beykoz Belediye Başkanlığı’na aday oldu. Yüksek oranda bir oy alarak “AK PARTİ’NİN” ilk Beykoz Belediye Başkanı seçildi. 2009 yerel seçimlerinde aday olamadı. 2010 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Müşavirliğine atandı. 2012 yılından itibaren İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlık Danışmanlığı görevini sürdürmüştür. Eğitimcilik ve yöneticilik dışında Uzun yıllar Kanlıca, Beykoz ve Anadoluhisarı kulüplerinde amatör ve profesyonel olarak futbol oynadı. Yine Beykoz’da birçok sivil toplum kuruluşunda kurucu olarak görev aldı. Yayınlanmış dört kitabı ve yüzlerce makalesi bulunmaktadır. Türkiye’de birçok belediyede yöneticilik dersleri verdi. Yurtiçi ve yurtdışında birçok seminer konferans ve panele katıldı. Halen Beykoz Üniversitesi Mütevelli Heyet Üyeliği yapmaktadır. Evli ve üç çocuğu bulunan Muharrem Ergül orta derecede İngilizce bilmektedir. Yaşadığı yer olan Beykoz’dan ve sokağından hiç ayrılmamış olup, Beykoz ve Beykozluluğu İstanbul ve İstanbulluluğuyla özdeşleştirmiş bir Beykoz çocuğudur.