Kripto paralar işlemlerinde aracıya ihtiyaç duyulmayan, blockchain altyapılı dijital değerlerdir.
Peki diğer online ödeme sistemlerinden nasıl ayrılır? Basitçe internet bankacılığı kullanılarak gönderilen paradan ne farkı vardır? Kripto paraların işleyişinde temel farklılıklar bulunuyor. Tabii ki “para” olduğu için, herhangi bir malı satın almak veya hizmet karşılığı harcanabiliyor. Yüzeysel bakıldığında dijital ödemelerden farkları yok gibi görünse de kripto paraları incelediğimizde büyük farklılıkları göreceğiz.
Kripto Paraların Ortaya Çıkışı
İlk kripto para Bitcoin 2009 yılında Satoshi Nakamoto takma adını kullanan kişi ya da kişiler tarafından yaratıldı. Bitcoin’den önce de dijital para yapmak adına girişimler olmuştu fakat hiçbir girişim Bitcoin kadar yaygınlaşmadı. Bitcoin’in en büyük avantajı Blockchain kullanmasıydı. Kripto para fikri ve finansal işlerin kod yazarlarının ya da topluluğun kararlarının etrafında olgunlaşması yeni bir olguydu. Ne var ki kripto para felsefesi tek başına yaygınlaşmasına neden olmadı. Kripto paraların ilgi çekmeye başlaması Bitcoin fiyatı ve Ethereum fiyatının artmasıyla doğru oratılı gelişti.
Kripto paralar bilinir hale geldikçe yatırımcıların, teknolojiyi yakından takip edenlerin ve geliştiricilerin dikkatini üzerine topladı. Kripto para evreni yıllar içerisinde bir endüstri halini aldı. Bu gelişim süreci oldukça sancılıydı. Özellikle 2017’nin ikinci yarısında başlayan ICO furyası bir çılgınlığa dönüştü. Bu kaostan hem olumlu hem de olumsuz sonuçlar doğdu. Birçok parlak proje ortaya çıkmış veya var olan projeler finansal olarak desteklenmişti, diğer yandan kötü niyetli girişimler birçok yatırımcının cebini yaktı.
Kripto Paraların Özellikleri
Kripto paraları özel yapan birden fazla özelliği var ancak en öne çıkanı merkezsiz bir sisteme sahip olmasıdır. Gerçek bir kripto para merkezsiz olmalıdır, dolayısıyla yönetimi tek bir kuruluş ya da kişinin elinde olamaz. Bir kripto para o kripto paraya sahip olanlar tarafından yönetilirse gerçekten kripto paraya dönüşür. Tabii günümüzde kripto paraların günlük yaşam içinde kullanıldığını söyleyemeyiz bu yüzden birçok yatırımcı ya da kullanıcı kripto paralarını borsa hesaplarında ya da belirli bir platforma ait hesaplarda saklamaktadır. Aslına bakılırsa kullanıcılar borsalara ya da platformlara güvenerek 3. tarafı bu denkeleme katmış oluyorlar. Bu yüzden merkezi bir sistem olan borsaların kripto paraların doğasına aykırı olduğunu söyleyebiliriz. Yine de eklemek gerekir, günümüz şartlarında kullanıcılar 3. taraftaları kullanmak zorunda kalabilmektedir.
Merkezsizlik kripto paralara sansüre ve kapatmaya karşı büyük güç verir. Kullanıcıları varsa bir kripto parayı ortadan kaldırmak neredeyse imkansızdır. Kripto para ağlarında birçok node bulunur ve bu node’ların her birinde veritabanının kopyaları saklanır. Her node kendi sağlayıcısı olduğu için bir node kapansa bile diğerleri çevrim içi olacağından kripto parayı canlı tutabilir. Merkezsiz bir sisteme kıyasla merkezi bir sistemin ana sağlayıcısını çökertmek daha kolaydır. Aynı zamanda merkezsiz olmaları kripto paraların 7/24 fonsiyonel olmalarını sağlar.
Bir kripto para hakkındaki kararları o kripto paranın node’ları, kulllanıcıları ve geliştiricileri alır. Node’lar dilediği sağlayıcının kodunu çalıştırabilir, buna kendileri karar verirler. İyi bir kripto para açık kodlu geliştirilir, yani koda herkes ulaşabilir ve kodun geliştirilmesine katkıda bulunabilir. Fikir ayrılıkları olduğunda dileyen herkes kendi koduyla devam edebilir. Böylece o blockchain (hardfork) çatallanmış olur. Bu şekilde ortaya çıkan birçok kripto para mevcuttur. Örneğin Ethereum Classic (ETC) bir fikir ayrılığı sonucu doğmuştur.
Kripto paralar kullanıcılara özel ve halka açık anahtarlar sağlar. Halka açık anahtar herkes tarafından görülebilir adreslerdir. Ancak özel anahtarlar kullanıcıya özgüdür. Kullanıcılar özel anahtarlarını dijital imzaları gibi kullanır. Bu özel anahtarlar sayesinde cüzdanlarına erişir ve para gönderimi yapabilirler. Kullanıcı özel anahtarını iyi şekilde saklıyorsa hack’lenmesi imkansıza yakındır. Günümüz bilgisayarları bu uzun kodu kırabilecek güçte değiller.
Kripto Paralar ve Tokenler
Kripto paralar ve tokenler yüzeysel bakılırsa aynı işlevi görüyorlar. Ancak kullanımları açısından farklılıklar bulunuyor. Örneğin başlangıçta dijital para birimi olarak tasarlanan Bitcoin, bu yüzden bir değişim aracı olarak geliştirilmeye başlanmıştı. Zaman içerisinde hem değişim aracı hem de değer saklama birimi çerçevesinde görüldü.
Diğer yandan blockchain geliştirmeleri devam ettikçe ortaya tokenlar çıktı. Ethereum platformunun da büyük etkisiyle farklı amaçlara hizmet eden birçok token projesi oluşturuldu. Bu tokenlar blockchain üzerinde akıllı sözleşmelerde ve merkezsiz uygulamalarda kullanılmak için geliştirildi. ETH’nin kullanım amacı da buna yönelikti. Tabii ki tokenler de kripto paralar gibi değişim ve değer saklama aracı olarak kullanılabilir.
Kripto Paralar Ölçeklendirilebilir Mi?
Ölçeklendirme konusu kripto paraların tarihinde iz bırakan teknik engeller arasıda yer alıyor. Merkezsizlik kripto paralara yukarıda belirttiğimiz avantajları sağlıyor ancak bununla birlikte birçok sorunu da beraberinde getiriyor. Tahmin edersiniz ki merkezsiz bir sistem merkezi bir sistem kadar efektif çalışmıyor. Bu yüzden merkezsiz sistemlerin ağına yeni kullanıcıları katması için iyi ölçeklendirilmiş olması gerekiyor.
Blockchain’in yaşadığı büyük ikilem şöyle; eğer bloklar büyük olursa küçük güçteki kullanıcılar ağın talep ettiği işlemci gücüne ulaşamıyor. Böylece ağın dışına itiliyorlar ve büyük işlemcilerin tek eline geçen blockchain’in bir anlamı kalmıyor. Bilakis blok boyutları küçük tutulursa bu defa da bir bloğa çok fazla işlem sığdırılamadığından saniye başına işlem sayısı (TPS) düşüyor. Şimdilik bu ikileme kesin bir çözüm yok, merkezsizliğin avantajları için ödenmesi gereken bir bedel gibi görünüyor. İyi ölçeklendirilmiş bir blockchain bu dezavantajların minimum hale getirilmesiyle oluşturulabiliyor.
Kripto Paralara Yatırım Yapılmalı Mı?
İlk olarak belirtmek gerekir ki kripto paralar halen yeni ve gelişmeye devam eden bir varlık çeşididir. Bu yüzden yatırım yaparken risklerin büyük olduğunu her zaman göz önünde bulundurmak gerekir.
Yatırım yapmadan önce genellikle kullanılan iki yaklaşımı bilmek gerekir; Temel analiz ve teknik analiz. Fundamental analiz varlığın ölçülebilir ve kalitesi belirlenebilir özelliklerini göz önünde bulundurarak gerçek ve potansiyel değerini tahmin etme yöntemidir. Parametleri arasında endüstrinin genel durumu, geliştiricilerin özellikleri, ekonomik faktörler ve birçok etken bulunur. Kısacası kripto paralar açısından düşünürsek fundamental analiz kripto paraların dışardan etkilere ne gibi tepkiler verebileceğini ölçmeye çalışır. Diğer yandan teknik analiz, kripto paranın tarihsel fiyatını inceler ve kripto paranın gerçek değeriyle ilgilenmez. Daha çok fiyat geçmişine dayanan bu analizler varlığın hacmine bakarak alım fırsatlarını belirlemeye çalışır. İki yaklaşımda yerine göre fayda da sağlayabilir faldan öteye de gitmeyebilir. Kripto paraların tarihine kısaca bakacak olursanız, kripto paralara kısa vadede yatırım yapmak risklidir, uzun vadede yatırım yapmamak risklidir.
