Adalet

Adaletin sağlanmadığı bir toplumda hukukun üstünlüğü zedelenir, toplumsal huzur ve güven ortamı bozulur. Hukuk felsefecileri adaleti genellikle iki temel ilke üzerinden ele alır: dağıtıcı adalet ve düzeltici adalet. Dağıtıcı adalet, kaynakların ve hakların eşit ve adil bir şekilde dağıtılmasını öngörürken, düzeltici adalet bireylerin uğradığı haksızlıkların giderilmesini amaçlar. Ancak, adaletin uygulanış biçimi ve erişilebilirliği birçok toplumsal ve ekonomik faktörden etkilenmektedir.

Adaletin sağlanmasında hukuk devleti ilkesi ve anayasal hakların korunması büyük bir önem taşımaktadır. Hukuk devleti, devletin tüm eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu, yasaların herkese eşit ve tarafsız şekilde uygulandığı bir yönetim anlayışıdır. Hukuk devletinde, yargı bağımsızlığı sağlanmalı, yürütme ve yasama organları hukukun denetimine tabi olmalı ve vatandaşların temel hak ve özgürlükleri güvence altına alınmalıdır.

Eğer bir ülkede hukuk devleti ilkesi zayıflarsa, keyfi yönetimler ortaya çıkabilir ve birey hakları tehdit altına girebilir. Dolayısıyla, hukukun üstünlüğünü koruyan bir hukuk devleti, demokratik toplumların vazgeçilmez bir unsuru olarak işlev görmektedir. Anayasal haklar da hukuk devletinin temel unsurlarından biridir. Anayasalar, bireylerin doğuştan sahip olduğu hakları güvence altına alırken, devletin yetkilerini sınırlandırarak keyfi uygulamaların önüne geçer. Temel anayasal haklar arasında kişi dokunulmazlığı, ifade ve basın özgürlüğü, düşünce ve vicdan özgürlüğü, din ve inanç özgürlüğü, eğitim ve sağlık hakkı, özel hayatın gizliliği, mülkiyet hakkı ve seçme-seçilme hakkı bulunmaktadır. Bu hakların ihlali, bireylerin adalet sistemine olan güvenini sarsar ve toplumsal düzeni bozar.

Adaletin işleyişinde en önemli unsurlardan biri de kuvvetler ayrılığı ilkesidir. Kuvvetler ayrılığı, devletin üç temel organı olan yasama, yürütme ve yargının birbirinden bağımsız şekilde çalışmasını sağlayan temel bir yönetim ilkesidir. Bu ilkenin temel amacı, gücün tek bir elde toplanmasını önlemek ve devletin denetlenebilir bir yapıya sahip olmasını sağlamaktır. Yasama organı kanunları çıkarır, yürütme organı bu kanunları uygular, yargı ise hukuk kurallarını temel alarak bağımsız bir şekilde kararlar alır ve hukukun üstünlüğünü korur. Eğer bir ülkede yargı, yürütmenin etkisi altına girerse veya yasama organı hukukun üstünlüğünü ihlal edecek şekilde yönlendirilirse, adaletin tarafsız ve bağımsız bir şekilde işlemesi imkânsız hale gelir. Hukukun üstünlüğünün sağlanması, yargının siyasi müdahalelerden uzak tutulması ve denge-denetleme mekanizmalarının güçlü bir şekilde işlemesiyle mümkündür.

Demokrasi, adaletin teminat altına alınmasını sağlayan en önemli yönetim biçimidir. Demokratik bir toplumda bireylerin hakları, hukuk devleti ilkesi çerçevesinde korunur ve yurttaşlar yönetime katılım sağlayarak kendi gelecekleri üzerinde söz sahibi olur. Demokratik rejimlerde, hukukun üstünlüğü ilkesi sayesinde devletin keyfi yönetim anlayışı engellenir ve tüm vatandaşlar yasalar önünde eşit kabul edilir. Ancak demokrasinin işlevselliği yalnızca seçimlerin düzenlenmesiyle sınırlı değildir; ifade özgürlüğü, bağımsız yargı, çoğulculuk ve hesap verebilir yönetim anlayışı demokrasinin temel unsurlarıdır. Bu unsurların zayıflaması, adaletin yozlaşmasına ve bireylerin haklarının ihlal edilmesine yol açar.

Demokrasinin ekonomik kalkınma ile doğrudan ilişkisi bulunmaktadır. Hukukun üstünlüğüne dayalı bir demokrasi ortamı, yatırımcı güvenini artırır, ekonomik istikrarı sağlar ve sürdürülebilir büyümeyi destekler. Demokratik toplumlarda şeffaf yönetim anlayışı sayesinde yolsuzluk azalır, rekabetçi piyasa koşulları oluşur ve bireylerin ekonomik özgürlüğü korunur. Öte yandan, otoriter rejimlerde keyfi uygulamalar ve hukuki güvencesizlik ekonomik belirsizlikleri artırarak yatırım ortamını olumsuz etkiler. Tarihsel süreç incelendiğinde, hukukun üstünlüğünü benimsemiş demokratik ülkelerin ekonomik büyüme ve refah açısından daha istikrarlı olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, adalet ve demokrasi, yalnızca siyasi istikrarın değil, ekonomik kalkınmanın da temel taşlarıdır.

Son yıllarda adalet sistemine yönelik güven giderek azalmaktadır. Yargının bağımsızlığı konusundaki tartışmalar, siyasi ve ekonomik gücü elinde tutan kesimlerin hukuki süreçlerde ayrıcalıklı konuma gelmesi ve hukuk sistemindeki yapısal sorunlar, toplumda adalet duygusunun zayıflamasına neden olmaktadır.

Örneğin, iş kazalarında sorumluluğu bulunan şirketlerin yargı süreçlerinde avantajlı konuma gelmesi, doğal afet sonrası ihmali bulunan yetkililerin cezasız kalması veya toplumsal cinsiyet temelli şiddet davalarında verilen tartışmalı kararlar, adalet mekanizmasının yeterince etkin işlemediğine dair önemli göstergelerdir. Adalet yalnızca mahkeme salonlarında alınan kararlarla sınırlı bir kavram değildir; sosyal, ekonomik ve siyasal boyutları da bulunmaktadır. Eğitimde, sağlıkta, çalışma hayatında ve gelir dağılımında adaletin sağlanamaması, toplumsal eşitsizlikleri derinleştirmekte ve sosyal huzursuzluklara neden olmaktadır. Adaletin tam anlamıyla tesis edilmesi için hukukun tarafsız ve bağımsız işlemesi, yargı süreçlerinin şeffaf olması ve bireyler arasında eşit uygulamaların garanti altına alınması gerekmektedir. Aksi takdirde, toplumdaki bireyler adalet sistemine olan güvenlerini kaybeder ve hukukun işlevselliği büyük ölçüde zarar görür.

Adaletin temel taşı, bireylerin haklarını özgürce savunabileceği, hesap verilebilir bir hukuk sistemidir. Eğer bir toplumda güçlü olanlar yasaları kendileri için avantajlı bir hale getirebiliyorsa, hak ihlalleri cezasız kalıyorsa ve hukuki süreçler siyasi müdahalelere açık hale geliyorsa, o toplumda adaletin varlığından söz edilemez. Hukuk devleti ilkesinin korunması ve adaletin herkes için eşit şekilde işlemesi, demokratik bir düzenin sürdürülebilirliği açısından kritik bir öneme sahiptir. Sonuç olarak, adalet sadece bir ideal değil, toplumsal bütünlüğü ve refahı sağlayan en önemli unsurlardan biridir. Gerçek bir adalet anlayışı, güçlülerin değil, haklıların korunmasını temel almalıdır. Hukukun üstünlüğünün garanti altına alınmadığı, eşitliğin sağlanmadığı ve toplumsal vicdanın adaletsizliklere karşı tepkisiz kaldığı bir ortamda, uzun vadede toplumsal düzenin sürdürülebilir olması mümkün değildir. Bu nedenle, adaletin sağlanması yalnızca hukukçuların ya da devletin değil, tüm bireylerin sorumluluğundadır.

Dr. Sinem ERAY HAKKINDA

Dr. Sinem ERAY... 1983 yılında İstanbul’da doğdu… Beykoz Çubuklu Mahallesinde ikamet eden Sinem Eray, lise eğitiminden sonra, 2002 yılında Trakya Üniversitesi Fizik bölümüne başladı. Kariyer ve eğitim değişikliği yaparak, 2010 yılında İstanbul Ticaret Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü'nden lisans derecesini aldı. Ardından Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Global İlişkiler alanında yüksek lisans eğitimimi tamamlayan Eray, bu süreçte Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Öğrenci ve Yazı işleri Koordinatörü olarak görev yaptı. BAU Hükümet ve Liderlik Okulu bünyesinde çeşitli görevlerde bulundu. Akademik yolculuğunun devamında, Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde doktora eğitimini tamamladı ve 2022 yılında doktora derecesini aldı. Akademik kariyerine Bahçeşehir Üniversitesi Doktor Öğretim Üyesi olarak başladı ve 2023 yılından bu yana bu görevini sürdürmektedir. 2024 yılından itibaren Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü'nde Küresel Siyaset ve Uluslararası İlişkiler programlarının koordinatörlüğünü yapan Sinem Eray, eğitim ve öğretim faaliyetleri kapsamında lisans ve yüksek lisans seviyelerinde çeşitli dersler veriyor. İngilizce olarak "Cinema and Politics", "Society, Culture and Identity", "Issues and Problems in Turkish Politics" ve "Introduction to Politics and Society". Türkçe olarak ise "Güncel Siyasal Sorunlar ve Liderler", "Seçimler ve Kampanya Yönetimi", "Karşılaştırmalı Siyaset", "Türk Dış Politikası" ve "Siyaset Sosyolojisi" derslerini yürüten Dost Beykoz Yazarı, Ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılarda bildiriler sunup, makaleler kaleme alıyor.